Opieka naprzemienna - wady i zalety

Opieka naprzemienna (piecza naprzemienna) polega na sprawowaniu opieki nad dzieckiem przez rodziców w taki sposób, że przebywa ono u każdego z nich przez określony czas. Rodzice muszą ustalić harmonogram sprawowania opieki nad dziećmi, na przykład w ten sposób, że w pierwszy i trzeci tydzień miesiąca będzie przebywało w domu matki, a w kolejnych tygodniach u ojca. Boże Narodzenie i Wielkanoc – co roku odwrotnie. Pole do ustaleń jest ogromne.

Opieka naprzemienna. Wspólna opieka nad dzieckiem po rozwodzie

Pojęcie opieki naprzemiennej pojawiło się w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowaniu dzieci oraz ustawie o świadczeniach rodzinnych. Na jej temat milczy jednak Kodeks rodzinny i opiekuńczy, czyli najważniejsza ustawa regulująca stosunki w rodzinie. Szkoda, bo w efekcie brak jednolitych przepisów może doprowadzić do dowolności w orzekaniu o ustanowieniu opieki naprzemiennej.

O uregulowanie opieki naprzemiennej postulował w 2022 roku Rzecznik Praw Obywatelskich. „Proponowana definicja wskazywałaby pieczę naprzemienną jako preferowaną formę opieki, uwzględniającą prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców. Sąd nadal miałby zaś możliwość pozostawienia całości władzy tylko jednemu rodzicowi – „jeśli przemawiałoby za tym dobro dziecka” – napisał w piśmie skierowanym do ówczesnego ministra sprawiedliwości. Żadne prace ustawodawcze w tej dziedzinie nie zostały jednak podjęte.

Inspiracją dla rodziców, którzy pomimo braku regulacji prawnej zdecydowali się na opiekę naprzemienną po rozstaniu, mogły być amerykańskie czy francuskie filmy. W obu tych krajach opieka naprzemienna jest popularną formą sprawowania opieki nad dziećmi. Sądy przyjmowały proponowane przez rodziców harmonogramy opieki i w ten sposób metodą faktów dokonanych nieznane polskiemu porządkowi prawnemu rozwiązanie zaczęło funkcjonować.

Opieka naprzemienna cieszy się jednak niewielką popularnością: dane z sądów okręgowych z ostatnich lat wskazują, że tylko w około 1% spraw zapadały orzeczenia ustanawiające pieczę naprzemienną. W Europie Zachodniej w około 20% przypadków orzekana jest opieka naprzemienna, a w Skandynawii czy Stanach Zjednoczonych to wręcz najczęściej uzgadniania i preferowana przez rodziców forma opieki podczas rozwodu.

Opieka naprzemienna po rozwodzie. Najważniejsze informacje

• Do sprawowania opieki naprzemiennej wymagana jest pełna władza rodzicielska.

• Podczas przebywania u jednego z rodziców, drugi z nich zachowuje prawo do kontaktu z dzieckiem.

• Świadczenie Rodzina 800+ powinno być podzielone stosownie do czasu, jaki dziecka spędza u każdego z rodziców.

• Rodzice równomiernie ponoszą koszty utrzymania dziecka. Z tego powodu nie ma obowiązku zasądzania alimentów.

• Podczas przebywania u jednego z rodziców, drugi z nich zachowuje prawo do kontaktu z dzieckiem.

• Sąd zawsze kieruje się dobrem dziecka i nie ustanowi opieki naprzemiennej, jeśli będzie miał wątpliwości, że nie jest to najlepsze rozwiązanie dla dziecka.

Opieka naprzemienna - opinie psychologów

Kilka lat temu Biuro Analiz, Dokumentacji i Korespondencji Senatu RP opublikowało opinię na temat wpływu opieki naprzemiennej na małoletnie dzieci i ich relacje z rodzicami. Potwierdza ona, że opieka naprzemienna ma korzystny wpływ na dzieci wychowywane przez rodziców żyjących w rozłączeniu.

„Pozytywnym aspektem opieki naprzemiennej jest stworzenie warunków do uczestniczenia dziecka w codziennej aktywności każdego z rodziców: ojca – matki, kobiety – mężczyzny, obserwowania ich postępowania w różnych sytuacjach. Z psychologii i pedagogiki wiadomo, że normy, wartości i wzorce postępowania przekazywane są przede wszystkim poprzez tzw. modelowanie, czyli poprzez obserwowanie zachowań rodziców i skutków tych zachowań. Jest to możliwe tylko w trakcie codziennych sytuacji, zatem uczestniczenie dziecka w życiu ojca i matki, chociaż osobno, daje możliwość nauczenia się różnych ról i wzorców postępowania, a nie tylko ograniczonych do jednego rodzica i jednej płci. Kilkugodzinne kontakty w tygodniu takich możliwości nie stwarzają, są sztuczne, wyrwane ze zwykłej aktywności” – czytamy w opinii dr n. hum. Ewy Milewskiej, psychologa klinicznego.

„Kolejnym pozytywnym aspektem jest to, że rodzic, u którego aktualnie przebywa dziecko, może bez ograniczeń czasowych w danym dniu, aktywnie uczestniczyć w różnych pozaszkolnych zajęciach dziecka, np. kibicować drużynie syna na meczu, albo organizować sposób spędzania czasu np. kino, teatr. Dla dzieci zainteresowanie rodzica ich osiągnięciami jest bardzo ważne. Istotna jest też wspólna i różnorodna aktywność. Oczywiście, że możliwość ta byłaby np. co drugi tydzień, ale byłaby.

Dotychczasowe rozwiązania, generują problemy głównie dla ojców, gdyż kilkugodzinne spotkania ojca z dzieckiem nie dają możliwości aktywnego uczestnictwa rodzica w życiu codziennym dziecka, ponieważ mecz, film może być w innym czasie niż dany dzień i godziny, które ojciec ma przyznane przez sąd do kontaktu. Dzieci odbierają to jako niezrozumiałą karę. Z praktyki opiniowania sądowego wiadomo, że matki często nie wyrażają zgody na kontakty w inny dzień niż ten „sądowy”, bardzo pilnują wyznaczonych godzin i domagają się, aby te kilka godzin kontaktu z ojcem poświęcone było na odrabianie lekcji” – napisano dalej. Z całą opinią można zapoznać się tu.

Nie są to odosobnione spostrzeżenia. Większość psychologów uważa, że opieka naprzemienna jest rozwiązaniem zdecydowanie korzystniejszym dla dziecka, niż zamieszkanie tylko z jednym z rodziców. Zapewnia lepszy kontakt dziecka z każdym z rodziców przez równy ich udziału w procesie wychowawczym. Czy całkowicie pozbawione jest wad? Przeanalizujmy to.

Opieka naprzemienna — wady

• Negatywnym aspektem opieki naprzemiennej jest brak stabilizacji dla dziecka, które przemieszcza się z domu do domu i może mieć poczucie, że nie ma miejsca, które mogłoby nazwać swoim. W każdym domu panują inne zasady, a rodzice inaczej rozkładają akcenty dotyczące tego, co w życiu i wychowaniu dziecka jest najważniejsze. Może to skutkować dużym zagubieniem.

• W idealnym wariancie dziecko, wobec którego ustalono opiekę naprzemienną, ma swoje miejsce (pokój własny lub dzielony z innym dzieckiem) w każdym z domów, niemniej nie da się uniknąć ciągłego pakowania, przenoszenia rzeczy związanych ze szkołą i zajęciami pozalekcyjnymi. Może to powodować dezorganizację w życiu dziecka, ale także rodziców.

• Opieka naprzemienna wymaga od rodziców doskonałego planowania aktywności związanych z dzieckiem: pakowaniem, logistyką, pamiętaniem o wszystkich zaplanowanych przez dziecko zajęciach (prywatne lekcje, basen, zaproszenia na urodziny kolegów, itp.).

• Opieka naprzemienna wymaga elastyczności i gotowości do dostosowywania się do nowych okoliczności, zasad panujących w dwóch domach, potrzeb wszystkich domowników. To wyzwanie dla rodziców, dzieci, ale też partnerów, z którymi rodzice założyli nową rodzinę