Alimenty na małżonka — kiedy można ich dochodzić?

Choć popularnie alimenty kojarzymy z pieniędzmi przeznaczonymi na utrzymanie wspólnych dzieci, to równie dobrze mogą być zasądzone na rzecz byłej żony lub męża. O ile jednak rozwiedzeni partnerzy mają obowiązek łożyć na dzieci niezależnie od jakichkolwiek okoliczności, to zasądzenie alimentów na byłego małżonka obwarowane jest różnymi warunkami i zastrzeżeniami.

Wyjaśniamy:

• w jakich sytuacjach można ubiegać się o alimenty po rozwodzie,

• czy do zasądzenia alimentów niezbędne jest orzeczenie rozwodu z orzeczeniem o winie,

• ile lat po rozwodzie można domagać się alimentów,

• jak obliczyć wysokość alimentów należnych byłemu małżonkowi.

Alimenty po rozwodzie – najważniejsze informacje

Kwestię alimentów na byłego małżonka reguluje art. 60 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO). Alimentów od byłej żony lub byłego męża można domagać się już na etapie postępowania rozwodowego, ale także po orzeczeniu rozwodu, w odrębnym postępowaniu.

Nie można wystąpić o alimenty, opierając się wyłącznie na argumentach, że „były mąż zarabia lepiej” albo „obiecał, że będzie mi pomagał do końca życia”. To bardziej skomplikowany proces. Należy mieć też na względzie, że sąd w wyroku rozwodowym nie orzeka z urzędu o alimentach na rzecz byłego małżonka. Występuje o nie sam zainteresowany, na którym spoczywa też obowiązek udowodnienia, że alimenty mu się należą.

Wspomniany już art. 60 KRO wyodrębnia dwa typy obowiązku alimentacyjnego: zwykły (§ 1) i rozszerzony (§ 2). W zależności od podstawy prawnej zakres obowiązku alimentacyjnego będzie się zatem różnił:

• Art. 60 (§ 1) przewiduje, że małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od byłego partnera dostarczenia środków utrzymania w zakresie odpowiadającym jego usprawiedliwionym potrzebom. Alimenty nie mogą przekraczać możliwości finansowych zobowiązanego do płacenia.

• Art. 60 (§ 2) dotyczy sytuacji, w której jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Jeśli rozwód pociągnął za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, to sąd – na jego żądanie – może orzec, że małżonek wyłącznie winny będzie płacić mu alimenty. Nie jest wymagane, by małżonek niewinny znajdował się w niedostatku.

Jak to wszystko rozumieć?

Alimenty na małżonka po rozwodzie. Kiedy można się ubiegać?

W pierwszym wariancie, który przewiduje § 1 omawianego artykułu, o alimenty może wystąpić małżonek, który po rozwodzie znalazł się w niedostatku. Niedostatek to stan, w którym człowiek nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Nie jest winny swoim problemom finansowym, bo pojawiły się one w następstwie choroby, wypadku czy innych niezależnych od niego okoliczności.

Co ważne, stan niedostatku nie musi istnieć już w momencie orzekania rozwodu. Nic nie stoi na przeszkodzie, by małżonek wystąpił o alimenty po pewnym czasie od wyroku.

SN stoi na stanowisku, iż „usprawiedliwione potrzeby to takie, których zaspokojenie zapewni uprawnionemu normalne warunki bytowania, odpowiednie do jego stanu zdrowia i wieku” (wyrok SN z 7.09.2000 r., I CKN 872/00).

Alimenty zasądzone w efekcie znalezienia się w niedostatku nie mają bezterminowego charakteru. Obowiązek ich płacenia obowiązuje wyłącznie przez okres 5 lat od momentu orzeczenia rozwodu lub do momentu zawarcia drugiego związku małżeńskiego przez małżonka, który był uprawniony do otrzymywania pieniędzy.

W wariancie przewidzianym w §2 o alimenty może się ubiegać małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozpadu związku, a rozwód spowodował pogorszenie jego sytuacji finansowej. Przepisy nie wymagają, by małżonek ubiegający się o alimenty znajdował się w niedostatku – wystarczy wykazanie, że poziom jego życia po rozwodzie pogorszył się. Dla ustalenia wysokości alimentów bierze się pod uwagę sytuację majątkową, w jakiej małżonek niewinny znalazł się po rozwodzie i porównuje ją z sytuacją, w jakiej by się znajdował, gdyby małżeństwo nadal trwało.

Małżonek wyłącznie winny jest zobowiązany dożywotnio do płacenia alimentów na małżonka niewinnego. Obowiązek płacenia alimentów wygasa w jednej sytuacji: gdy uprawniony zawrze kolejny związek małżeński.

Pozew o alimenty na byłego małżonka – najważniejsze informacje

Sprawy o alimenty należą do właściwości sądu rejonowego. Właściwość miejscowa sądu określana jest zgodnie z ogólną regułą wynikającą z art. 27 § 1 K.p.c.: powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania.

Pozew o alimenty na byłą żonę / męża – jak napisać?

Pozew o alimenty musi spełniać wymogi formalne, które Kodeks postępowania cywilnego nakłada na pisma procesowe.

Przede wszystkim powinien zawierać:

• tytuł pisma: „Pozew o alimenty”

• oznaczenie sądu,

• oznaczenie stron wraz z adresami małżonków,

• wartość przedmiotu sporu – należy określić żądaną sumę alimentów rocznie (czyli miesięczną kwotę alimentów x 12),

• treść wniosku – pozew musi zawierać jasne żądanie zasądzenia alimentów w określonej kwocie, z określeniem terminu płatności oraz daty, od której mają zostać zasądzone (np. od złożenia pozwu),

• wskazanie faktów stanowiących podstawę pozwu oraz dowodów na ich potwierdzenie,

• uzasadnienie żądania zasądzenia alimentów – należy przedstawić argumenty uzasadniające zasądzenie alimentów w konkretnej kwocie,

• własnoręczny podpis,

• listę załączników.

Pozew można złożyć w kancelarii sądu lub wysłać listem poleconym w trzech egzemplarzach. Jeden zostanie przekazany sądowi, drugi trafi do strony pozwanej, a trzeci egzemplarz wróci do powoda z pieczątkami potwierdzającymi, że został prawidłowo złożony.

Ile wynosi opłata za pozew o alimenty od byłego małżonka?

Wniesienie pozwu o alimenty – niezależnie od tego, czy mają być płacone na dziecko czy byłą żonę/męża – jest zwolnione od opłat sądowych. Nie ponosi się również kosztów w związku z wniesieniem pozwu o podwyższenie alimentów. Stanowi o tym art. 96 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Alimenty na byłego małżonka — jak określić ich wysokość?

Podobnie jak w przypadku alimentów na dzieci, wysokość świadczeń na byłego małżonka uzależniona jest od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego.

Warto zatrzymać się przy sformułowaniu „możliwości zarobkowe i majątkowe”. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987 r. (III CZP 91/86) ocenił, że „możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego określają zarobki i dochody, jakie uzyskałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody.”

Przykładowo mąż przez lata pracował na kierowniczym stanowisku. Po rozwodzie zmienił pracę na gorzej płatną i w sądzie przekonywał, że nie jest w stanie płacić alimentów w wysokości żądanej przez byłą małżonkę, bo za mało zarabia. Dlatego jego była żona występuje z pozwem, powinna udowodnić swoje żądania i uprawdopodobnić, ile mąż mógłby zarabiać, gdyby wykorzystywał wszystkie swoje możliwości.

Środkami dowodowymi mogą być zeznania świadków, wydruki z konta potwierdzające, że w przeszłości pozwany zarabiał więcej, można też załączyć wykaz dostępnych ofert pracy adekwatnych do kwalifikacji zobowiązanego do alimentów z podaniem wysokości proponowanego na tych stanowiskach wynagrodzenia.

Świadczenia a wysokość alimentów

Art. 135 § 3 KRO zastrzega, że zasiłki i świadczenia wypłacane przez państwo nie mają wpływu na wysokość alimentów. Małżonek zobowiązany do płacenia alimentów nie może więc podnieść, że żądane przez byłą żonę alimenty są za wysokie, bo przecież na jej konto spływa 800 zł na dziecko.

Bez wpływu na wysokość świadczeń alimentacyjnych pozostają:

• świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego,

• świadczenie wychowawcze (800+),

• świadczenia rodzinne (takie jak na przykład zasiłek i becikowe).